Patojenlere direnme yeteneğini ifade eden bağışıklık, bakteri ve virüsler gibi hastalık oluşturmak kapasitesine sahip oluşumlara karşı kişiyi korur. Bağışıklık sistemi güçlendirici etki üstlenen antijenler ise patojenlerin yüzeyine bağlanarak vücutta korunmaya karşı bir tepki oluşturur. Bu tepki vücudun antijenlere karşı savaşmak ve organizmayı korumak için ortaya koyduğu bir savunma sistemidir. (1)
Herhangi bir hastalığa karşı bağışıklık, kişinin o hastalığa karşı antikorlarının harekete geçmesiyle sağlanır. Vücut tarafından üretilen proteinleri ifade eden antikorlar, hastalık taşıyan organizmaları nötralize etme yeteneğine sahiptir. Mikroorganizmaları yok ederek vücuttan atılma sürecine katılmalarına yardımcı olur. Antikor türleri ve etkisi hastalığa göre değişkenlik gösterir. Örneğin kızamık antikoru kızamık hastalığına maruz kalan bir kişiyi koruyacak ancak kabakulak hastalığına maruz kalması durumunda antikorun herhangi bir etkisi olmayacaktır. (2)
Bağışıklık türleri nelerdir?
Bağışıklık türlerinden ilki olan aktif bağışıklık kendi bağışıklık sisteminizin sizi bir patojene karşı korumaktan sorumlu olduğu durumlarda harekete geçer. Pasif bağışıklık ise bir başkasından kazanılan bağışıklık yolula bir patojene karşı korunma mekanizmasının harekete geçtiği durumlarda devreye girer. Her iki bağışıklık türü de farklı şekillerde kazanılabilir. (3) Aşağıda bağışıklık türlerine ilişkin detaylı bilgi verilmiştir. (4)
Aktif Bağışıklık
Mevcut hastalığa karşı antikor üretilmesi bağışıklık sisteminin herhangi bir mikroorganizmaya maruz kaldığı durumlarda ortaya çıkar. Doğal olarak veya aşı ile aktif bağışıklık elde edilir.
Doğal bağışıklık: Enfeksiyon yoluyla oluşan bir hastalığa maruz kalan organizmada meydana gelir.
Aşı bağışıklığı: Aşılama yoluyla hastalık organizmasının öldürülmüş veya zayıflatılmış bi formunun vücuda verilmesi yoluyla elde edilir.
Her iki durumda da bağışıklığı olan bir kişi gelecekte bu hastalıkla karşılaşırsa bağışıklık sistemi onu tanıyacak ve onunla savaşmak için gereken antikorları hemen üretecektir. Uzun süreli devam eden aktif bağışıklık bazı durumlarda ömür boyu sürebilir.
Pasif Bağışıklık
Pasif bağışıklık, kişinin kendi bağışıklık sistemi yoluyla antikor üretmesini tercih etmez. Bunun yerine yapay yollarla organizmanın hastalıkla tanışmasını sağlar. Örneğin plasenta, bebeğin anne yoluyla pasif bağışıklık elde etmesinin bir yoludur. Bazı hastalıklardan korunmak gerektiğinde immün globulin gibi antikor içeren kan ürünleri yoluyla da pasif bağışıklık kazanmak mümkündür.
Pasif bağışıklığın en büyük avantajı, korumanın hemen gerçekleşmesidir. Aktif bağışıklıkta ise korumanın meydana gelmesi zaman alır. Bununla birlikte pasif bağışıklık birkaç hafta veya ay sürebilirken aktif bağışıklık uzun ömürlüdür.
Bağışıklıkta fiziksel bariyerler nelerdir?
Güçlü bir bağışıklık sisteminde kritik role sahip fiziksel bariyer türleri, mikropların enfeksiyona duyarlı dokulara ulaşmasını önler. Patojenlerin daha derin dokulara geçmesini önlemek amacıyla sıkıca birleştirilmiş hücrelerden meydana gelir. Örneğin kan damarlarını kaplayan endotel hücreleri sıkı hücre bağlantılarına sahiptir ve mikropların kan dolaşımına erişmesini engeller. Diğer önemli fiziksel bariyer türleri aşağıdaki gibidir: (5)
Cilt bariyeri
Vücudun önemli fiziksel bariyerlerinden biri, birbirine yakın olacak şekilde bir araya gelmiş üç katmandan oluşan cilt bariyeridir. Derinin en üst tabakası olan epidermis, keratinle dolu hücrelerden oluşur. Bu ölü dokular cildin yüzeyine sıkıca bağlı, yoğun bir protein dolu hücre kabuğu tabakası oluşturur.
Keratin, cildin yüzeyini mekanik olarak sert ve bakteriyel enzimler tarafından bozulmaya karşı dirençli hale getirir. Cilt yüzeyindeki yağ asitleri bazı mikropların büyümesini engelleyen ve bakteriyel enzimler tarafından parçalanmaya karşı oldukça dirençli olan asidik bir ortam yaratır.
Mukoza Zarları
Burun, ağız, akciğerler, idrar ve sindirim yollarını kaplayan mukoza zarları potansiyel patojenlere karşı spesifik olmayan bir başka bariyer sağlar. Mukoza zarları sıkı bağlantılar ile bağlanmış bir epitel hücre tabakasından oluşur. Epitel hücreleri altındaki daha kırılgan hücre katmanlarını kaplayan ve koruyan, mikroplar dahil olmak üzere partikülleri tutan mukus adı verilen nemli, yapışkan bir madde salgılar. Solunum sisteminde nefes alma, vücuda mikropları, tozu, küfü ve havadaki diğer küçük kalıntıları getirebilir. Bu atıklar mukosiliyer örtü olarak bilinen bir tabaka olan mukusta sıkışıp kalır. Solunum yolu gibi sindirim sistemi de mikropların vücuda girdiği giriş kapısıdır. Sindirim yolunu kaplayan mukoza zarları yutulan mikroplara karşı fiziksel bariyer sağlar.
Mekanik Savunma
Mikropları dışarıda tutan fiziksel engellere ek olarak vücudun patojenleri vücuttan fiziksel olarak uzaklaştıran biz dizi savunması vardır. Deri hücrelerinin dökülmesi, mukusun ve dışkının dışarı atılması bu mekanik savunma yöntemlerine örnektir. Bunun yanı sıra vücuttan çıkan idrar, geçici mikroorganizmaları yıkayarak onların yerleşmesini engeller. Aynı şekilde kirpikler ve göz yaşı, tozun ve hadaki mikroorganizmaların gözün yüzeyine yaklaşmasını önler.
Bağışıklık sistemi nasıl güçlendirilir?
Bağışıklık sistemi oldukça hassas bir denge içinde çalışır. Soğuk algınlığından sindirim sistemi enfeksiyonlarına kadar çeşitli rahatsızlıklar ve enfeksiyonlarla savaşacak kadar güçlü olması birden fazla faktöre bağlıdır. Bağışıklık sistemi güçlendirme amacıyla yapılacak aşağıda yer alan birkaç rutin kendinizi daha iyi ve sağlıklı hissetmenize yardımcı olabilir: (6)
Yaşam tarzınızı iyileştirin
Düşük seviyelerde de olsa her gün strese maruz kalmak vücudun stres hormonu olan kortizolun normalden daha çok salgılanmasına neden olur. Yüksek kortizol zamanla vücudun enfeksiyonla savaşma direncini düşürerek farklı rahatsızlıklara neden olur. Beden uykudayken metabolizma gece boyunca enfeksiyonla savaşan önemli moleküller oluşturur. Uyku süresi bağışıklık sistemini enfeksiyonlara karşı korurken önemli bir rol oynar. İdeal uyku süresini korumak bağışıklık sistemi olası tehditlere karşı daha hazırlıklı hale gelebilir.
Meditasyon yapmak kalp atış hızınızı ve kan basıncınız düşürür, böylelikle kaygıyı azaltır. Aynı zamanda uyumanıza da yardımcı olabilir. Kas inşa etmek için olduğu kadar güçlü bir bağışıklık sisteminin korunmasını da sağlayan fiziksel aktivite yöntemleri, antikor oluşumunu destekler. Düzenli egzersiz genel dolaşımı artırarak bağışıklık hücrelerinin ve enfeksiyonlar savaşan diğer moleküllerin vücutta daha kolay dolaşmasına yardımcı olur. (7)
Gıdaya odaklanın
Vücudunuzun ihtiyaçlarını belirli yiyeceklerle beslemek, bağışıklık sisteminizi güçlü tutmanıza yardımcı olabilir. Özellikle işlenmemiş gıdaları seçmek bağışıklığı güçlendirmede önemli bir faktördür. Bağışıklık güçlendirici besinlerden bazıları şunlardır:
Sarımsak: İçerdiği allisin sayesinde sarımsak bağışıklık sistemini destekler. Özellikle çiğ olarak tüketildiğinde etkisi artar.
Prebiyotikler: Sağlam bağırsak bakteri vücudu enfeksiyona karşı daha dayanıklı hale getirir. Özellikle inülin içeren prebiyotikler sağlıklı bakterileri besler. Enginar, muz, kuşkonmaz prebiyotik kaynakları arasındadır.
C vitamini: Bağışıklık üzerindeki güçlü etkisiyle bilinen C vitamini özellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarına karşı yüksek koruyuculuğa sahiptir. Portakal, brokoli, kivi C vitamininden zengin besinler arasındadır.
Antioksidanlar: Stres, bağışıklığın azalmasına neden olabilir ve hastalığa yakalanma riskini artırabilir. Çilek, havuç, ıspanak gibi renkli meyve ve sebzeler vücudu oksidatif strese karşı koruyan antioksidanlara sahiptir.
Bağışıklık sistemini güçlendirme yolunda uygulanacak birçok yöntem ve atılacak birden fazla adım mevcuttur. Tüm bu aşamalara ek olarak kullanacağınız gıda takviyeleri ile yaşam kalitenizi yükseltirken metabolik faaliyetlerinize de destek olmanız mümkündür.
Kaynaklar:
- https://ecampusontario.pressbooks.pub/immunizations/chapter/what-is-immunity/
- https://www.cdc.gov/vaccines/vac-gen/immunity-types.htm
- https://www.chop.edu/centers-programs/vaccine-education-center/human-immune-system/types-immunity
- https://www.cdc.gov/vaccines/vac-gen/immunity-types.htm
- https://bio.libretexts.org/Bookshelves/Microbiology/Microbiology_(OpenStax)/17%3A_Innate_Nonspecific_Host_Defenses
- https://health.clevelandclinic.org/strengthen-your-immune-system-with-simple-strategies/