İnsanın en küçük yapıtaşları hücrelerdir. Bu hücrelerde kendine özgü gelişmiş birçok hücre elemanı bulunur. Hücre iskeletinde mekanik desten olarak bulunan aktin bu elemanlardan birisidir. Bir hücrenin görev yapmasında organizasyon çok önemlidir. Tüm hücre elamanları ortaklaşa bir çalışma içinde olmazsa yaşamla bağdaşamaz.
Hücre İskeletinin Görevleri
Aktininde yer aldığı birçok eleman beraber çalışarak bazı görevleri yerine getirirler.
Bu görevlerden kısaca bahsedersek;
- Hücre/Çekirdek şeklinin ve yerleşiminin belirlenmesi ve korunması ve hücreye destek olmak
- Hücrenin koordinasyonunu sağlamak
- Mesaj iletmek
- Diğer hücreler ile bağlantıyı gerçekleştirmek
- Hareketi organellerin hücre içinde yer değiştirmesini sağlamak
- Hücrenin hareket ve hücrenin bir bölümünün hareketini yönlendirmek ve koordine etmek
Bu sayılanlar ve daha birçok görevi ile kısaca hücre iskeleti hücrenin birçok mekanik işlevini gerçekleştirir.
Aktinde bu bağlamda önemli roller oynar.
Aktin ve Rolleri
Aktin bir proteindir. Hücre iskeletinde bulunan bu proteinler bir araya gelerek özel yapılar oluşturur. Bu yapılara mikrofilamanlar denir. Mikrofilamanlar kendisine ATP bağlar. Kas hücrelerinde, hücre zarı altında, epitel hücrelerinde mikrovillus yapısında, kültür hücrelerinde bağlanma bölgesinde yoğun olarak gözlenir.
Kısaca aktinin görevlerinden bahsedersek;
- Hücre sitoplazmasında bulunan bileşenlerin hareketini sağlamak
- Hücre zarı ile ilişkisiyle hücre-hücre bağlantılarını sağlamak
- Çoğu hücrede hücre göç hareketini yaptırmak
- Mitoz sırasındaki hücrelerin ikiye ayrılmasında görev alırlar
- İskelet kasında kasılma gevşeme mekanizmasını sağlamak
- Mekanik destek ve gerginlik sağlamak
Aktin bu görevleri ile hücre hareket ve korunmasında oldukça önemli bir konumda bulunur. İnsan ve memeli hücrelerinde oldukça fazla üretilir.
Eritrosit ve Aktin
Aktin özellikle eritrositlerin hücre zarında rol oynar. Eritrositlere bikonkav şeklini veren esas mekanizma actin temelli hücre iskeletidir. Actin hücre iskeletini oluştururken eritrositlerdeki spekrin denilen bir protein ile birleşir.
Aktin ve Hareket
Hücreler çeşitli işlemleri gerçekleştirebilmek için hareket eder. Bu hareketi başlıca sağlayan aktinler tarafından oluşan bir kaç yapıdır. Bazı hücrelerde hareketleri sırasında actin içeren pseudopod, lamellipod ve mikrospike denilen hareket yapıları oluşur. Hayvan hücreleri hareket ederken veya şekil değiştirirken aktin içeren hücre yüzey uzantılarını oluşturur.
Aktin Ve İletişim
Dışarıdan herhangi bir uyarı geldiği zaman aktin filamentleri sayılarını arttırmaya başlar. Dışarıdan gelene cevap vermeye çalışır. Bu nedenle actin filamentlerinin aynı zamanda hücrede sinyal iletiminde görev aldığı düşünülür. Örneğin tamamen hareketsiz bir konumda kültür bulunurken biz bu kültüre büyüme faktörü verirsek anında ara filamentler oluşmaya başlar. Hücreler lamellipod oluşturarak hareket etme yeteneği kazanırlar.
Aktin ve Kas Kasılması
Aktin kas hücrelerinde hem kas kasılması hem de gevşemesi mekanizmalarında görev alır. Bir başka molekül olan miyozin ile beraber çalışırlar. Çeşitli ATP bağlanma ve ayrılma mekanizmaları ile aktinler miyozinler üzerinden kayarak kas liflerini sıkıştırmış olur. Bu kasılma olayıdır. Aynı şekilde tam tersi döngü ise gevşeme olarak geçer. Actin bu mekanizmada baş karakterlerden biridir. Aktinler miyozinlere göre çok daha açık renklidir. Kas liflerini incelediğimiz zaman bunu net bir şekilde görebiliriz. Kas liflerinde koyu görünen alanlar miyozin iken, açık görünen bölgeler aktinler tarafından oluşturulmuştur.
Source: Wikipedia / Sciencedirect / Nature