Görünmez engellilik nedir sorusuna cevap vermekle başlayalım. Görünmez engellilik en kısa tanımıyla dışarıdan yapısal olarak belli olmayan ancak kişiyi olumsuz anlamda etkileyen bir engellilik türüdür. Bu engellilik türü insanı ruhsal ya da fiziksel bakımdan kötü etkileyebilir. Bu kötü etkilenmeler genellikle gündelik yaşamda kısıtlanma veya zorluk çekme olarak tanımlanabilir.
Bu türden engelli bireylerin durumları veya sorunları diyelim, dışarıdan hemen fark edilmemektedir. Bundan dolayı bazı durumlarda engelli olmadıkları düşüncesiyle suçlanabilirler. Park yeri kavgalarının bazıları bu yüzden oluşur. Örneğin engelli plakasına sahip aracın şoförünü, bilinçsiz veya bilgisiz vatandaşlar önyargı ile suçlamaya kalkışabilir.
Dünyada engelliliğin daima açıkça kendini belli ettiğine dair yaygın bir kanı mevcuttur. Örneğin Sherri Connell ismindeki bir şirket çalışanı 1991 senesinde MS teşhisinden dolayı tedavi sürecine girdi. Büyük oranda yatağa düşmüştü. Bu vatandaş tedaviye olumlu yanıt verdi ve yürüyebilmeye başladı. Ancak yorgunluk, ağrı, gibi Multiple Skleroz hastalığının bilişsel, nörolojik ve diğer belirtileri sürmeye devam etti.
Bu yüzden şirketler, insanlar, devletler, görünmez engelliliğin farkına varmalıdır ve bu hastalık sınıfına girenlerin hayatını kolaylaştırmak için kurumsal yapmaya çalışmalıdırlar. Son zamanlarda gitgide artan farkındalık sayesinde dünyada birçok devlet yasalarını ve çalışma izinlerini görünmez engelliliğin ayırdında olarak düzenlemeye başlamışlardır. Görünmez engellilik nedir sorusuna cevap verdiğimize göre diğer detayları kaleme alalım.
Hangi Hastalıklar Görünmez Engelliliktir?
Günümüzde azımsanmayacak kadar çok hastalık görünmez engelliliğin kapsamı altına girer.
HIV / AIDS: Bağışıklık sistemi yetmezliği virüsüdür. Vücudu koruyucu mekanizma olan bağışıklık sistemi hücrelerine saldıran bu virüs bir süre sonra insanı her hastalığa açık hale getirir ve bu yüzden ölümcüldür.
Böbrek Yetmezliği: Kronik veya organik olmayan nedenlerle ortaya çıkabilen, böbrek işlevinin büyük oranda kaybedilmesine ve hücre nekrozuna uğramasına yol açan kritik bir rahatsızlıktır.
Epilepsi: Epilepsi hastalığı genellikle ömür boyu süren, kasılma, baygınlık, tuhaf duygular hissetme gibi belirtileri olan nörolojik bir rahatsızlıktır. Epilepside erken teşhis önemlidir, tedavi sürecinin erken başlaması sayesinde antikonvülzan ve antiepileptik ilaçların yardımıyla hastaların büyük çoğunluğunun sorunları kontrol altında tutulabilir.
Diyabet: Özellikle Tip 2 Diyabet hastaları görünmez engellilik sınıfına girebilmektedir. Diyabet; kan basıncından tansiyona kadar pek çok bedensel işlevi etkileyen ve insülin direnciyle ilintili bir hastalıktır.
Beyin Travmaları: Nörolojik hasarlar ve ameliyat komplikasyonlarının sonucunda oluşan nörolojik sorunlar görünmez engelliliğe girebilir.
Bilişsel Bozukluklar ve Ruhsal Hastalıklar: Öğrenme güçlükleri, majör depresyon, otizm, asperger sendromu gibi psikolojik durumlar bu kategoriye girebilmektedir.
Post Travmatik Stres Bozukluğu: Türkçe olan diğer adıyla travma sonrası stres bozukluğu da bir tür engellilik oluşturabilir.
Kistik Fibrozis: Pankreas, akciğer, safra kesesi, ter bezleri gibi vücudun önemli yerlerinde ve uzuvlarını etkileyen, semptomları çok küçük yaşlarda görülmeye başlanabilen ciddi bir hastalıktır.
Depresyon: Umumiyetle majör depresyon olmak üzere, kişinin hayatını derinden etkileyen klinik hüzün tabloları görünmez engelliliğe girebilir.
Görünmez engelliliğe, kriterler açısından bakarsak, saydıklarımızın dışında daha fazla hastalıklar dahil edebilir. Örneğin sistit, multiple skleroz (MS), fibromiyalji, çölyak hastalığı, Charcot-Marie-Tooth hastalığı, hipoglisemi, omurga problemleri, anemi (kansızlık), skleroderme, immün yetmezlikleri bir tür görünmez engelliliktir.
Görünmez Engellilik Nedenleri
Görünmez engellilik nedenleri farklı şekillerde ele alınabilir. Doğum esnasında oluşan komplikasyonlar, kronik hastalıklar, ağır veya hafif yaralanmalar görünmez engelliliğe sebep olabilir. Nedeni bilinmeyen (idiyopatik) ve genellikle nadiren gözlemlenen hastalıklar da bu sınıfa girebilirler.
Hangi Durumlarda Görünmez Engelli Olursunuz?
Yukarıda saydığımız hastalıkların kriterleri genel olarak şöyle izah edilebilir:
- Kronik bir ağrıya sahipseniz
- Kronik yorgunluğa sahipseniz
- Kronik vertigoya sahipseniz
- Herhangi bir akıl hastalığına sahipseniz
Görünmez engelli durumundasınız demektir. Ölçütler ve kriterler temel olarak bunlardır. Görünmez engelliliği tanımlayan en temel özellik, başta dediğimiz gibi, bir engelin dışarıdan anlaşılmaması, ilk bakışta anlaşılmaması veya vakaların ”hayali hastalıklar oluşturduğu, hastalık hastası olduğu” şeklinde suçlanması durumudur.
Görünmez Engellilik Hakkında Yanlış Bilinenler
1. Görünmez Engelliler Sayıca Azdır
Bugün Avustralya bölgesindeki engelli grubunda yer alan vatandaşların %80 oranından daha fazlası görünmez engellidir. Örneğin Amerika Birleşik Devletlerinde 1997 yılında ülke çapında 26 milyon engelli vatandaş olduğu bildirildi. Tuhaftır ki 26 milyon kişinin yalnızca 7 milyonu tekerlekli sandalye, yürüteç veya baston gibi bir destek değneği kullanıyor. Bu demek oluyor ki görünmez engellilik dışarıdan hiçbir şekilde fark edilmeyebilir.
2. Görünmez Engellilik Önemsizdir
Bu durumdan muzdarip olanlar acı çekebilir, hayatını veya işini sürdürmekte zorluk yaşayabilir ve engellerle karşılaşabilirler. Adı üstünde olan ”engelli” sıfatı; hayatlarında sosyal, bilişsel (cognitive), bedensel açılardan zorluk çeken bireylere denmektedir. Görünmez engelliler de, tıpkı diğer engelliler gibi, az veya çok birçok sorunla yüz yüze kalmaktadırlar.
Örneğin yurtdışında bir vatandaş Kistik Fibrozis hastalığına sahiptir ve her gün 35 tane hap şeklinde ilaç almaktadır. Bu kişi araba galerisinde haftada ortalama 60 saat çalışmaktadır. Bu durumun zorluğunu hepimiz tahmin edebiliriz. Bu yüzden dünya çapında görünmez engelliliğe dair yanlış kanılar yerini farkındalığa bırakmalıdır. Görünmez engellilik nedir ve nedenleri yazısını sizler için ele aldık.