Salepgiller familyasından ve Latince adı Vanilla planifolia olan vanilya, tropik, vahşi doğada 25 metreye kadar büyüyebilen ve 30 ila 40 yıl kadar meyve vermeye devam eden çok yıllık otsu bir bitkidir. Vanilya faydaları ve zararları konusu insanlar tarafından merak edilen bir konudur. Yalnız genellikle vanilya faydaları ile bilinir.
Gövdesi tüysüz ve parlak olan vanilyanın koyu yeşil veya sarıya çalan yeşil renkli yaprakları mızrak şeklinde ve etlidir. Vanilyanın fasulyeye benzeyen meyveleri olgunlaştığında sarımsı bir renk alır.
Vanilya tropik bölgelerde yetişir ve bu nedenle Türkiye’de ancak botanik bahçelerinde ve seralarda yetiştirilir.
Biz bu makalemizde vanilya hakkında daha detaylı bilgiler vereceğiz ve bilimsel araştırmalara göre vanilya faydaları ve zararları hakkında sizleri aydınlatacağız.
İçindekiler:
Vanilyanın meyve kısmında, ona asıl lezzetini veren vanilin yaklaşık % 1 ila % 2 oranında bulunur. Diğer ana bileşenler arasında vanilik asit vardır. Bu bitki ayrıca, demir, kalsiyum, magnezyum, manganez, tanenler, polifenoller, serbest amino asitler ve reçine de içerir.
Vanilya nasıl kullanılır?
Vanilyanın kendine has aroması onun birçok pastaya katılmasını sağlar. Vanilya, süt ürünlerinde, içeceklerde, tatlılarda ve unlu mamullerde kullanılır. Doğal vanilya aroması özellikle dondurmalarda oldukça sık tercih edilir.
Üretim alanında vanilya ilaç yapmak için kullanılan şuruplara konur.
Vanilya genellikle ticari olarak toz haline getirilmiş şekilde satılır. Ancak işlemden geçmemiş hali olan vanilya çubuğu olarak bulunması da mümkündür.
Vanilyanın esansiyel yağını şakaklarınıza ve boynunuza sürerek sinirlerinizi yatıştırmak ve gevşemek için kullanabilirsiniz.
Yaraların enfeksiyon kapmasını önlemek için, sorunlu bölge üzerinde 2-3 damla damlatabilirsiniz.
Vanilya faydaları
Vanilya çok eski zamanlardan beri baharat olarak ve aroması için kullanılmıştır.
Vanilya geleneksel olarak afrodizyak ve uyarıcı olarak, stres ve sinir hastalıklarına karşı kullanılmıştır.
Gaz, mide bulantısı ve kusma gibi sindirim sistemi rahatsızlıklarına karşı kullanılmıştır.
Vanilyanın bilimsel araştırmalara dayanan faydaları
Vanilya ile ilgili çok fazla bilimsel araştırma yoktur. Ancak vanilyanın içeriğinde ki polifenoller ve vanilin maddesi antioksidan özelliklere sahiptir. Vanilya faydaları da bu konuda kendisini göstermektedir.
Vanilin ayrıca vanilyaya kendine has aromasını veren bileşiktir ve birçok faydası bu etken madde ile ilgilidir. Bununla beraber vanilyanın faydalarını inceleyen araştırmaların büyük bir çoğunluğu hayvanlar üzerinde yapılmıştır ve insanlar üzerinde birebir aynı etkiler elde edilmeyebilir. Vanilya faydaları aşağıdaki şekildeki gibidir;
- Vanilya vitamin ve mineraller açısından zengindir. İçerisinde manganez, bakır, B2, B6 ve B3 vitaminleri, magnezyum ve demir bulunur.
- Vanilyanın antibakteriyel yani bakteri öldürücü ve antifungal yani mantar öldürücü özelikleri olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur.
- Vanilyaya lezzet veren vanilinin başka şaşırtıcı özellikleri daha vardır. Vanilin kanser önleyici özelliklere sahip olabilir. 2016 yılında yapılan ve vanilyanın antioksidan ve antikanser özelliklerinin araştırıldığı çalışma bunu desteklemektedir. Araştırma neticesinde vanilinin hem antioksidan etkileri doğrulanmış hem de kanser üzerinde etkili olduğu ve bu etkisinin antimutajen (mutasyon önleyici) olması ile ilgili olduğu görülmüştür.
- Vanilyanın etken maddesi olan vanilinin antidepresan özellikleri olabilir. Fareler üzerinde yapılan araştırmalarda, vanilinin 100 mg/kg dozunda takviye olarak verildiğinde, fluoksetin ile kıyaslanabilecek düzeyde antidepresan aktivite gösterdiği tespit edilmiştir. Araştırma insanlar üzerinde yürütülmediği için doz ve uygulama şekli ile ilgili kesin bir şey söyleyemeyesek de siz vanilyanın esansiyel yağını koklayarak bu etkilerinden faydalanabilirsiniz.
- Vanilinin analjezik yani ağrı kesici özellikleri olabilir ancak bu konuda daha geniş çaplı araştırmalar yapılması gerekmektedir.
- Fareler üzerinde yapılan araştırmalar vanilin ekstrelerinin, pro-enflamatuvar değerleri azalttığını ve böylece enflamasyon yani iltihap ile savaştığını desteklemektedir. Bu etkileriyle farelerde karaciğer hasarını da önlediği görülmüştür.
- Hipertansiyonlu sıçanlara vanillik asit ekstrelerinin kalp damar sağlığında iyileşme sağladığı görülmüştür. 4 hafta boyunca günde 25-100 mg / kg, vanillik asit takviyelerinin, kontrollerle karşılaştırıldığında, hayvanlarda oksidatif stresi azalttığı, antioksidan enzimleri arttırdığı, kan lipid seviyelerini azalttığı ve sol ventriküler fonksiyonu düzelttiği görülmüştür.
- Vanilin, yüksek kan şekeri seviyelerini de düşürebilir ve bu nedenle tip 2 diyabet için faydalı olabilir. Fareler üzerinde yapılan araştırmalarda vanilin 15 gün boyunca 12.5-50 mg/kg dozunda uygulandığında, kan şekeri ve kan lipid seviyelerini düşürmüştür. Sonuç olarak vanilya faydaları diyabette etkili olarak bilinir.
- Vanilyanın etken maddesi olan vanilin nörolojik açıdan faydalı olabilir. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda vanilin ekstrelerinin 300 mg/kg dozunda beyin toksisitesine karşı etkili olduğu görülmüştür. Vanilin beyni oksidatif strese karşı korumuş ve beyinde enflamatuvar sitokinlerin oluşumunu azaltmıştır.
- Vanilyanın sakinleştirici özellikleri bebekler üzerinde de denenmiştir. Kan alımı esnasında vanilin kokusuna maruz kalan bebeklerin sakinleştiği görülmüş ve kalp atış hızları ve kan oksijen satürasyonu etkilenmemiştir.
Vanilya zararları
Vanilya normal miktarlarda yiyeceklerle alındığında zararlı değildir.
Yiyeceklerle beraber normal miktarlarda alındığında hamilelik ve emzirme döneminde zararlı değildir. Bu yüzden de vanilya zararları olmadığı için rahatlıkla tüketilebilir.