Sağlıksız Gebelik: Riskler ve Erken Müdahale Rehberi

Gebelik döneminde anne ve bebek sağlığını etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Sağlıksız gebelik, hem annenin hem de bebeğin hayatını tehlikeye atabilecek ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Türkiye’de son yıllarda alınan önlemlerle anne ölüm oranları önemli ölçüde azalmıştır. 2002 yılında anneler arasındaki ölüm oranı yüzbin canlı doğumda 64 iken, 2016 yılında bu oran 14,7’ye düşmüştür¹. Benzer şekilde, bebek ölüm hızı da 2002’de binde 31,5 iken 2016’da 7,3’e gerilemiştir¹.

Peki, sağlıksız gebelik tam olarak nedir? Hangi faktörler gebelikte riskleri artırır? Gebelik komplikasyonlarını önlemek ve erken müdahale etmek için neler yapılmalıdır? T.C. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından 2016 yılında hazırlanan bir rapor, gebelik ve doğumla ilgili riskli durumları mercek altına almaktadır². Kardiyovasküler hastalıklar, böbrek sorunları, diyabet, tiroid bozuklukları gibi kronik rahatsızlıklar; ileri yaş gebeliği, çoğul gebelik, preeklampsi, erken doğum tehdidi gibi faktörler anne ve bebek için önemli riskler oluşturmaktadır².

Sağlıksız gebeliğin önlenmesi ve etkilerinin azaltılmasında düzenli gebelik takibi büyük önem taşır. Doğum öncesi, doğum ve doğum sonrası bakım hizmetlerinin güçlendirilmesi, doğumların hastanede yapılmasının sağlanması, risk altındaki bölgelerde sağlık personeli sayısının artırılması gibi adımlar anne ve bebek ölümlerinin azaltılmasına katkıda bulunmuştur¹. Yüksek riskli gebeliklerin yakından izlenmesi, olası komplikasyonların erken teşhis ve tedavisi hayati önem taşımaktadır.

Sağlıksız Gebelik Nedir?

Sağlıksız gebelik, anne veya bebeğin sağlığını olumsuz etkileyen durumların ortaya çıktığı gebelik olarak tanımlanır. Bu tür gebelikler genellikle gebeliğin ilk 12 haftasında belirtiler göstermeye başlar³. Genetik faktörler, çevresel faktörler ve fiziksel faktörler gibi etkenler sağlıksız gebeliğin oluşumuna sebep olabilir³. Genellikle genetik anomaliler, sağlıksız gebeliklerin temel nedenlerinden biri olarak kabul edilir ve embriyonun veya fetüsün gelişimini etkiler⁴.

Sağlıksız gebelik kesesi durumunda, embriyo gelişimi yavaşlamış veya durmuştur ve genellikle düşükle sonuçlanır⁵. Bu durum, boş gebelikten farklıdır; boş gebelikte embriyo hiç gelişmezken, sağlıksız gebelik kesesinde embriyo gelişimi başlamış ancak devam etmemiştir⁵.

Sağlıksız Gebelik Belirtileri

Sağlıksız gebeliğin belirtileri arasında şunlar yer alır:

• Şiddetli bulantı ve kusma
• Vajinal kanama (yoğunluğu ve süresi değişkenlik gösterebilir)⁴
• Baş dönmesi
• Azalan bebek hareketliliği³
• Karın ağrısı ve kramplar⁴⁵,
• Vajinal akıntı⁵
• Gebelik semptomlarında azalma (meme hassasiyeti, bulantı, sık idrara çıkma)⁴

Sağlıksız gebelik belirtileri arasında sigara ve alkol kullanımı, anne ya da bebekte görülen hastalıklar, genetik faktörler ve düşük kaliteli sperm ve yumurta gibi etkenler de bulunur³.

Pin

Sağlıksız Gebelik Nedenleri

Sağlıksız gebeliğe neden olan faktörler şunlardır:

1. Hormonal dengesizlikler (yetersiz progesteron seviyeleri)⁴
2. İleri anne yaşı (35 yaş üstü)⁴
3. Zararlı ilaçlara, kimyasallara veya toksinlere maruz kalma⁴
4. Rahimde anatomik sorunlar⁴
5. Önceki sağlıksız gebelik deneyimleri⁴
6. Sigara kullanımı, alkol tüketimi, yetersiz beslenme, radyasyon maruziyeti, bazı enfeksiyonlar ve genetik faktörler⁵

Erken teşhis, sağlıksız gebelikler sonrası annenin sağlığını izlemek ve gelecekteki sağlıklı gebelikler için tıbbi rehberliğe uymak açısından çok önemlidir⁴.

Ultrasonografi ve beta hCG testleri, rahimde embriyonun veya fetüsün olmamasını veya anormal büyümesini doğrulamak için sağlıksız gebelikleri teşhis etmede yaygın olarak kullanılır⁴. Bu testler, sağlıksız gebeliğin erken teşhisinde ve uygun tedavi planının belirlenmesinde önemli bir rol oynar.

Risk Faktörü	Etki
İleri anne yaşı	Yumurta kalitesinde düşüş
Sigara kullanımı	Embriyonun gelişimini olumsuz etkileme
Alkol tüketimi	Fetüsün sağlığını tehlikeye atma
Yetersiz beslenme	Bebeğin büyümesini ve gelişimini engelleme

Sağlıksız gebelik, anne ve bebek sağlığını ciddi şekilde bir durumdur. Erken teşhis ve uygun tıbbi müdahale, sağlıksız gebeliğin olumsuz sonuçlarını en aza indirmede kritik öneme sahiptir. Düzenli prenatal takip ve sağlıklı yaşam tarzı seçimleri, sağlıksız gebelik riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

Kardiyovasküler Hastalıklar ve Gebelik

Gebelik sürecinde kadınların yaklaşık %0,2-4’ünde kalp hastalıkları görülebilmektedir⁶. Normal bir gebelikte sol karıncık pompa gücü oranı, atım hacmi ve kalpten kan çıkış gücü artış gösterir⁷. Ancak ciddi nefes darlığı, egzersizle göğüs ağrısı ve bayılma gibi belirtiler, belirgin kalp hastalığı işaretleri arasındadır⁷.

Gebelikte hipertansiyonun görülme sıklığı %14 olup, hipertansiyonu olan ya da gebeliğin 20. haftasından sonra hipertansiyon gelişen gebelerin doktor kontrolü altında olması gerekmektedir⁶⁸. Aşırı tuz tüketimi gebelikte hipertansiyonu artırabilir⁶. Hipertansiyon olan gebelerde erken doğum riski %10-20 arasındadır⁸.

Gebelik öncesi gerekli tedaviyi alıp da tedavi sonrası birkaç ay geçmeden gebe kalmaması gereken hasta grupları arasında hafiften orta dereceye kadar pulmoner hipertansiyon gelişen ASD, VSD veya PDA; ciddi aort koarktasyonu; ciddi mitral darlık veya yetmezliği; ciddi aort darlık veya yetmezliği ve Fallot tetralojisi yer almaktadır⁷. Mitral darlık gebelikte en sık görülen kalp hastalığıdır⁸.

Pin

Sınıf III ve IV grubundaki gebelerde anne ve bebek için yüksek risk mevcuttur⁷. Sol karıncık pompa gücü oranı %40’ın altında olan dilate kardiyomyopati, pulmoner hipertansiyon, Eisenmenger Sendromu ve Marfan Sendromu tanılı gebelerde 13 haftadan önce gebelik sonlandırılması önerilmektedir⁷. Marfan sendromu, Fallot tetralojisi ve Eisenmenger sendromu gibi kalp hastalıklarına sahip kadınların anne ölüm riski yüksektir⁸.

Kalıtsal olabilen kalp hastalıkları için aileye danışmanlık verilmeli ve kardiyoloji uzman görüşü alınması faydalıdır⁷. Gebe olan veya gebe kalmayı planlayan bireylerde bilinen kalp hastalığı varsa kardiyolojik değerlendirme önerilmektedir⁶. Riskli gebelik takibinde doktor önerilerine dikkatlice uyulması gerekmektedir⁷.

Marfan sendromu ve aort anevrizması olan gebelere sezaryan doğum önerilmektedir⁷.

Gebelik sırasında çarpıntı sıkça görülebilen bir kalp rahatsızlığıdır⁶. Göğüs ağrısı yaşayan gebe kadınlar 15-20 dakikayı geçen baskı şeklinde tipik göğüs ağrısında doktora başvurmalıdır⁶.

Renal Hastalıklar ve Gebelik

Gebelik sürecinde böbrekler üzerinde önemli etkiler görülür. Gebelikte böbrek boyutları 1-1.5 cm kadar artar⁹. Ayrıca, GFR ve böbrek plazma akımı da %25-40 oranında artış gösterir⁹. Bu fizyolojik değişiklikler, gebelikte serum kreatinin ve BUN seviyelerinin düşmesine neden olur⁹.

Pin

Doğurganlık çağındaki kadınların %3’ünde evre 1-2 kronik böbrek hastalığı (KBH) ve %0.6-0.7’sinde evre 3-5 KBH görülür⁹. Kronik böbrek hastalığı olan kadınlarda hipogonadizm, anovulatuar sikluslar ve oligo-amenore infertilite başlıca nedenlerdir⁹. Ancak, hamilelikte böbrek yetersizliği olan hastalarda canlı doğum oranı %90’ın üzerindedir⁹.

Gebelikte Böbrek Sorunları

Gebelikte böbrek sorunları, yakın takip ve özel bakım gerektirir. Orta derecede böbrek yetersizliği olan hastalarda fetal komplikasyonlar daha çok artmıştır⁹. Orta-ileri derecede böbrek yetersizliği olan hastalarda gebelik daha düşük ihtimalle gerçekleşir ve miada ulaşma oranı düşüktür⁹.

Gebelik süresince glomerulonefrit ilk kez ortaya çıkabilir veya kötüleşebilir⁹. Gebelerde bakteriüride hem %20 ile %40 gibi yüksek bir sıklıkta akut piyelonefrit görülür¹⁰. İdrar yolu enfeksiyonlarının erken teşhis ve tedavisi, böbrek hasarını önlemek için kritik öneme sahiptir.

Böbrek Sorunu	Gebeliğe Etkisi
Kronik Böbrek Hastalığı	Fetal komplikasyonlar artar, miada ulaşma oranı düşer
Glomerülonefrit	İlk kez ortaya çıkabilir veya kötüleşebilir
Piyelonefrit	Gebelerde %20-40 sıklıkta görülür

SLE’li kadınlarda gebelik normal seyredebilir, ancak ağır böbrek yetersizliği olan kadınlarda gebelik için olası kontrendikasyon gözlemlenir⁹. Gebeliğin böbrekler üzerindeki etkisi doğum sonrasında 3 ay kadar devam eder⁹. Bu nedenle, böbrek hastalıkları olan gebelerin düzenli takibi ve uygun tedavisi, anne ve bebek sağlığı açısından büyük önem taşır.

Gebelikte böbrek sağlığının korunması, sağlıklı bir gebelik süreci ve doğum sonrası dönem için hayati önem taşır.

Diyabet ve Gebelik

Gebelik döneminde ortaya çıkan diyabet, anne ve bebek sağlığını ciddi şekilde etkileyebilir. Gebelik diyabeti, tip 1 diyabet, tip 2 diyabet ve gebelik öncesi diyabet olmak üzere toplamda 3 tip şeker hastalığı mevcuttur¹¹. Gebelikte vücudun enerji ihtiyacı artar ve daha fazla glikoz gereksinimi ortaya çıkar. Bu durum nedeniyle gebelerde kan şekeri normale göre düşük düzeydedir¹².

Risk altındaki gruplar arasında, birinci derece akrabalarında şeker hastalığı bulunanlar, kilo fazlalığı olanlar, önceki gebeliklerinde dört kilo ve üzerinde bebek doğuranlar, önce ölü doğum veya sakat bebek doğumu öyküsü olanlar bulunmaktadır¹¹. Yapılan çalışmalar, HbA1c değerinin gebelik öncesi diyabetli kadınlarda 7’nin altında olmasının bebek sakatlıkları ve gebelik sorunlarının en aza indirildiğini göstermektedir¹¹.

Gestasyonel Diyabet

Gestasyonel diyabet, genellikle gebelik bitiminde düzelen bir durumdur ve genellikle ailesinde çok sayıda diyabetik kişiler bulunan ve fazla kilolu hamileler açısından risk taşır¹². Gebelik diyabeti tanısı için 50 gram veya 75 gram oral glukoz tarama testi yapılmalıdır. Belirli kan şekeri seviyelerinin üzerinde tespit edilmeleri durumunda gebelik diyabeti tanısı konulmaktadır¹¹.

Pin

Gebelikte kan şekeri takibi için haftada en az 2 gün olmak üzere günde 5 kez kan şekeri ölçümü yapılması önerilmektedir¹². Gestasyonel diyabetik hastalarda metabolik kontrol diyet ile sağlanamadığında insülin tedavisine başlanmalıdır¹². Beslenme alışkanlıklarında, gebelik süresince yeterli miktarda karbonhidrat, protein ve yağ alınması önerilmektedir. Lifli ve posalı gıdalar tercih edilmeli ve şekerli içeceklerden kaçınılmalıdır¹¹.

Diyabetin Fetüse Etkileri

Diyabetik gebelerde gebelik öncesine göre özellikle ilk 3 aydan sonra insülin ihtiyacı artmaktadır¹². Gebelikte hipertansiyon gelişme olasılığı, polihidramnios riski, zor doğum veya sezaryen ile doğum riski gibi durumlar gebelikte diyabetin yan etkilerinden birkaçıdır¹¹.

Diyabetik gebelere tercihen 38. haftadan itibaren doğum yapılmalı veya duruma göre sezaryen uygulanmalıdır¹². Diyabetik gebelerde doğum sonrası bebekte en sık görülen metabolik bozukluk kan şekeri düşüklüğüdür. Bu duruma karşı bebekte kan şekeri takibi önem arz etmektedir¹².

Diyabet Tipi	Özellikler
Gestasyonel Diyabet	Gebelikte ortaya çıkar, genellikle geçicidir
Tip 1 Diyabet	Otoimmün kökenli, insülin bağımlı
Tip 2 Diyabet	Genellikle erişkinlerde görülür, insülin direnci ile ilişkili
Gebelik Öncesi Diyabet	Gebelik öncesinde mevcut diyabet

Gebelik diyabetinin doğum sonrasında genellikle geçtiği ancak tekrarlama riskinin olduğu belirtilmektedir. Bu nedenle, sonraki gebeliklerde riskin kontrol edilmesi önemlidir.

Sağlıklı bir gebelik ve bebek için düzenli kontroller, uygun beslenme ve gerektiğinde tedavi büyük önem taşır.

Tiroid Hastalıkları ve Gebelik

Gebelik sırasında tiroid fonksiyonlarındaki değişiklikler, annede ve bebekte çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Tiroid hastalığı, diyabetten sonra gebeliği etkileyen en önemli ikinci bozukluk olarak bilinmektedir¹³. Gebelikte en sık görülen tiroid hastalıkları arasında hipotiroidi ve hipertiroidi yer alır.

Hipotiroidi, gebelikte %1-%2 oranında görülürken¹³, hipertiroidi sıklığı %0,2 ila %1 arasında değişmektedir¹⁴. Ailesel bir tiroid hastalığının varlığı, hipotiroidin görülme ihtimalini arttırmaktadır¹³¹⁴. Gebeliğin ilk üç ayında, tiroid bezi uyarılır ve bu da değerlerde yükselmelere sebep olabilir¹³.

Pin

Gebeliğin ilk üç ayında (birinci trimester) ve ikinci üç ayında (ikinci trimester) fetüs için anneden yeterli maternal tiroid hormonu aktarımı olmaması durumunda erken dönem fetal beyin gelişimi bozulur¹³. Gebelik sırasında maternal tiroid hastalığı tanısı konulmuş olan yeni doğanlara konjenital hipotiroidi kontrol etme taraması önerilmektedir¹³.

Hipotiroidinin tedavisinde amaç, gebeyi klinik ve biyokimyasal olarak normal kan değerlerine sahip hale getirmektir¹³. Hipotiroidi gebelik öncesi dönemde saptanırsa tiroid hormonu yerine koyma tedavisine başlanabilir¹⁴. Tedavide L-tiroksin sık kullanılan bir ilaçtır¹⁵.

Hipertiroidinin annedeki en belirgin komplikasyonları arasında hipertansiyon ve kalp yetmezliği bulunmaktadır¹³. Gebelikte aşırı kusma yaşayan kadınların %65’inde geçici hipertiroidi belirtileri gözlemlenebilir¹⁴. Gebelikte hipertiroidi vakalarının çoğu daha önceden hipertiroidisi olan Graves Hastalarında görülür¹⁴¹⁵.

Trimester	TSH Referans Aralığı (mIU/L)
1. Trimester	0.1-2.5
2. Trimester	0.2-3.0
3. Trimester	0.3-3.0

Gebelikte tiroid fonksiyon bozukluklarının tespitinde serbest T4 ve TSH seviyeleri önemli bir rol oynamaktadır¹⁵. TSH seviyeleri, trimesterlere göre farklı alt ve üst sınırlara sahiptir¹⁵. Yüksek TSH değerleri, hipotiroidi belirtisi olabilir ve tedavi gerekebilir¹⁵.

İyot eksikliğinin önlenmesi amacıyla gebelikte günlük 250-300 mikrogram iyot alınması önerilir¹⁴. İyot eksikliği, gebelikte nörolojik ve davranışsal sorunlara yol açabilir¹⁵. Tarama testleri, riskli durumlar için önerilir ve gebelik öncesi tiroid durumu da dikkate alınmalıdır¹⁵.

Sonuç olarak, gebelikte tiroid hastalıklarının erken teşhisi ve uygun tedavisi, anne ve bebek sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır. Düzenli takip ve kontroller, gebelikte tiroid fonksiyon bozukluklarının yönetiminde kilit rol oynamaktadır.

Gebelikte Kanama Sorunları

Gebelik sürecinde beklenmeyen kanamalar yaygın olmakla birlikte, çoğunlukla gebeliğin ilk üç ayında (%75-80) kanama yaşayan kadınların geri kalan gebelik sürecinde sorunsuz bir şekilde sağlıklı bebek doğurduğu tespit edilmiştir¹⁶. Hamilelik sırasında vajinal kanama genellikle ilk üç aylık dönemde meydana gelir ve çoğu durumda sağlıklı bebek doğumuyla sonuçlanır¹⁷.

Erken dönemdeki kanamalar genellikle hafif kahverengi lekelenme şeklinde olup, implantasyon kanaması olarak adlandırılmaktadır. Bu durum kadınların gebe olduklarını fark etmeden adet gördüklerini zannetmelerine neden olabilir¹⁶.

Pin

Bazı vajinal kanama nedenleri arasında ektopik gebelik (%1-2), düşük (20. haftadan önce %10-20), plasental ayrılma (%1), plasenta previa (%0.5-1), erken doğum ayrımı ve intrauterin fetal ölüm bulunmaktadır¹⁷. Erken dönem gebelik kanamalarının en sık sebepleri implantasyon kanaması, düşük tehditi, düşük, boş gebelik, dış gebelik, üzüm gebeliği ve gebelik dışı nedenler olarak listelenmiştir¹⁶.

Plasenta Previa

Plasenta previa, plasentanın anormal yerleşiminden kaynaklanan bir durumdur. Bu durum ağır kanamaya ve erken doğuma yol açabilir. Gebelikte geç dönem kanamalarının ciddi tehlikelere işaret edebileceği belirtilmiştir¹⁶.

Dekolman Plasenta

Dekolman plasenta, plasentanın erken ayrılmasından kaynaklanır. Bu durum da ağır kanamaya ve erken doğuma neden olabilir. Risk faktörleri arasında yetersiz serviks erken doğuma yol açabilirken, uterus rüptürü nadir fakat hayatı tehdit eden bir durumdur¹⁷.

Düşük Tehlikesi

Düşük belirtileri ağrı, kanama ve rahmin kasılmasıdır. İlk trimesterde görülen kanamalar düşük riski taşır. Düşük tehdidi durumunda gebelikten düşme olasılığının %25 olduğu ve bu durumun genellikle ilk 12 haftada görüldüğü ifade edilmiştir¹⁶.

Dönem	Kanama Miktarı	Eylem
İlk Trimester	Hafif lekelenme veya bir gün boyunca hafif vajinal kanama	Doktora bildirilmeli
İlk Trimester	24 saat içinde herhangi bir miktarda uzun süreli kanama	Acil tıbbi müdahale gerektirir
İkinci Trimester	Birkaç saat içinde kaybolan hafif vajinal kanama	Yine de endişe verici olmalıdır
İkinci Trimester	Karın ağrısı, kramplar, ateş veya titreme ile birlikte kanama	Acil tıbbi değerlendirme gerektirir
Üçüncü Trimester	Her türlü vajinal kanama	Derhal bildirilmelidir, özellikle karın ağrısı varsa

Gebelik tespit edildikten sonra kanamanın kaynağının araştırılması ve gereken tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmiştir. Fiziksel aktiviteler, cinsel ilişki ve idrar yolu enfeksiyonu gibi durumlarda yaşanan kanamaların genellikle ciddi bir tıbbi sorun işareti olmadığı vurgulanmıştır¹⁶.

Her durumda obstetrik muayene ve yakın takip gerekir.

Önleyici tedbirler her zaman gebelik sırasında anormal kanama için bir doktorla derhal iletişim kurmayı içermelidir¹⁷. Genel olarak, gebelikte meydana gelen kanamaların nedenleri ve kanama tipleri üzerine ayrıntılı değerlendirmeler yapılarak tedavi süreçleri belirlenmiştir¹⁶.

Erken Doğum Tehdidi

Erken doğum, gebeliğin 20. ila 36. haftaları arasında meydana gelen düzenli rahim kasılmaları sonucu gerçekleşen doğumdur. Erken doğum belirtileri arasında pelvik baskı, sırt ve karın ağrısı, vajinal kanama ve erken membran rüptürü yer alır¹⁸. Erken doğum eyleminin durdurulması, steroid uygulaması ve antibiyotikler ile akciğer olgunlaşması sağlanarak bebeğin sağlığı korunmaya çalışılır.

Erken doğumun nedenleri arasında enfeksiyonlar, sigara kullanımı, hipertansiyon, gebelik komplikasyonları ve ağır fiziksel aktivite bulunur. Ayrıca, rahim ağzı yetmezliği, plasentanın doğum yolunu kapatması, çoğul gebelikler, diyabet veya enfeksiyon içeren kronik sağlık durumları, alkol tüketimi ve preeklampsi gibi faktörler de erken doğum riskini artırır¹⁹.

Pin

Erken doğum riskini azaltmak için düzenli gebelik kontrolleri, sağlıklı beslenme, stresten uzak durma ve zararlı alışkanlıklardan kaçınmak önemlidir. Aşağıdaki tabloda erken doğum riskini artıran faktörler ve alınabilecek önlemler özetlenmiştir:

Erken Doğum Risk Faktörleri	Alınabilecek Önlemler
Enfeksiyonlar	Düzenli gebelik kontrolleri, hijyen
Sigara ve alkol kullanımı	Bırakma veya azaltma
Hipertansiyon	Düzenli tansiyon takibi, ilaç tedavisi
Çoğul gebelikler	Yakın takip, yatak istirahati
Ağır fiziksel aktivite	Dinlenme, aktivite kısıtlaması

Erken doğum riski altındaki gebeler, daha sık aralıklarla takip edilmeli ve uyarı işaretleri konusunda bilgilendirilmelidir. Düzenli kasılmalar, su gelmesi, vajinal kanama gibi belirtiler görüldüğünde vakit kaybetmeden sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır¹⁸¹⁹. Erken teşhis ve müdahale, prematüre bebeklerin sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır.

Çoğul Gebelik Komplikasyonları

Çoğul gebelikler, spontan veya yardımcı üreme teknikleri sonucunda ortaya çıkabilir. Son birkaç on yılda çoğul gebelik oranı dramatik olarak yükselmiş, ikizlerde %40’a kadar ulaşmıştır²⁰. İkiz gebelik oranı binde dört olduğunu göstermektedir²¹. İkizlerin %30’u monozigotik iken %70’i dizigotik kardeşlerdir²⁰. Dizigotik ikiz sıklığı etnik gruplara ve ileri anne yaşına bağlı olarak değişkenlik göstermektedir²⁰.

Çoğul gebeliklerde erken doğum riski yüksektir, bebeklerin normal süreden önce doğma olasılığı büyüktür²². İkizler genellikle 38. haftadan sonra, üçüzler ise 35. haftadan sonra doğarlar²⁰. Ayrıca, preeklampsi, yüksek tansiyon ve organ hasarına yol açabilen bir risk faktörüdür²². Düşük yapma olasılığı çoğul gebeliklerde, tekil gebeliklere kıyasla daha yüksektir ve genellikle gebeliğin ilk trimesterinde daha yüksektir, ancak 12. haftadan sonra azalmaya başlar²².

Fetal büyüme geriliği sık rastlanan bir komplikasyondur ve bebeklerin düşük kilolu doğmalarına neden olabilir²². SGA (küçük için gestasyonel yaş) bebeklerin oranı ikizlerde %27, üçüzlerde ise %46 kadar yüksektir²⁰. Monokoryonik ikizlerde her iki fetüsün de SGA olma olasılığı dikoryonik ikizlere göre daha yüksektir²⁰.

Pin

Monokoryonik ikizlerde monokoryonik plasentanın anastomozlar içeren damarsal yapısı nedeniyle artan morbidite ve mortalite riskleri vardır²⁰. Bir plasentayı paylaşan ikizlerin ekstra komplikasyonlar yaşayabileceği, bazen kan kaynaklarının eşit olmayabileceği belirtilmektedir²¹. Monokoryonik ikizlerin perinatal mortalite oranı dikoryonik ikizlerin iki katı üzerinde, tekil gebeliklerin ise dört katıdır²⁰.

Çoğul gebeliklerde doğumsal bozukluklar, gelişme geriliği, gestasyonel diyabet, preeklampsi, erken doğum ve kanama riskleri tek gebeliğe göre daha yüksektir²¹. Ayrıca, anne adaylarının vücutlarındaki değişikliklerin psikolojik olarak olumsuz etkilenmesine ve düşük riskinin artmasına neden olduğu ifade edilmektedir²¹.

Çoğul gebeliklerde perinatoloji uzmanı desteği önemlidir, risklerin erken teşhisi ve yönetimi sağlık açısından kritiktir.

Risk Faktörü	Açıklama
Genetik ve Aile Öyküsü	İkiz gebelik ihtimalini artırabilir22
Anne Yaşı	35 yaş üstü kadınlarda çoğul gebelik olasılığı daha yüksektir22
Yardımcı Üreme Teknikleri	Kullanımı ile ikizlerin çoğunluğu dizigotik (%85) iken, sadece %15’i monozigotiktir20
Yüksek Vücut Kitle İndeksi (BMI)	İkiz gebelik olasılığını etkileyebilir22

Çoğul gebeliklerde yakın prenatal takip, beslenmede destek, sık izlem, kortikosteroid uygulaması ve sezaryen ile doğum önemli yer tutar. İkiz gebeliklerde tek hamilelikte ortalama 10 kg alınması gerekirken bu rakam 20 kilolara kadar çıkabilmektedir²¹. Doğum öncesi kontrolleri ve testleri takip etmek önemlidir²¹.

Preeklampsi ve Eklampsi

Preeklampsi, gebeliğin 20. haftasından sonra ortaya çıkan ve gebeliklerin %2-5’ini etkileyen ciddi bir durumdur²³. Yüksek tansiyon vakalarında en az %50 oranında idrarda protein yükselmesiyle karakterize olan preeklampsi, anne ve bebek ölümlerinin en önemli sebeplerinden biridir²⁴²³. Türkiye’de 2005 yılında anne ölümlerinin %18,4’ü, 2014 yılında %13,6’sı ve 2012-2015 yılları arasında %15,5’i preeklampsi ve eklampsi nedeniyle gerçekleşmiştir²⁵.

Pin

Preeklampsi Belirtileri

Preeklampsi teşhisi konulabilmesi için kan basıncının 140/90 mmHg veya daha yüksek olması ve idrarda protein tespit edilmesi gerekmektedir²⁴. Bunun yanı sıra, gebelik zehirlenmesi belirtileri arasında şiddetli baş ağrısı, görme bozuklukları, nefes darlığı ve ödem yer almaktadır²³. Karaciğer enzimlerinde yükselme ve trombositopeni de preeklampsinin şiddetli belirtileri arasındadır.

Preeklampsi risk faktörleri şunlardır:

• Genetik faktörler ve aile öyküsü
• Çoğul gebelik öyküsü
• Kronik hipertansiyon veya böbrek hastalıkları
• İlk gebelik (primigravid)

Bu faktörler gebelik zehirlenmesine %25 oranında etkili olabilir²⁴. Özellikle ailede preeklampsi öyküsü olan primigravid kadınlarda risk 2-5 kat daha yüksektir²⁵.

Eklampsi Tedavisi

Preeklamptik gebelerin yaklaşık %70’i hastanede takip edilmekte ve sıkı tansiyon kontrolü altında tedavi edilmektedir²⁴. Tedavide antihipertansif ilaçlar, magnezyum sülfat proflaksisi ve gerekirse doğumun gerçekleştirilmesi yer alır. Doğum şekli %60 oranında gebelik zehirlenmesinin ağırlığına, gebelik haftasına ve anne-bebek durumuna bağlı olarak belirlenmektedir²⁴.

Eklampsi durumunda nöbet geçirme riski, hastalığın ağırlığına göre %20 ila %50 arasında değişkenlik gösterebilir²⁴. Gebelik zehirlenmesi ayrıca prematüre doğum (%80), dekolman (%30) ve HELLP sendromu (%40) gibi komplikasyonlara neden olabilir²⁴. Bu durum bebeklerde gelişme geriliği riskini de artırır²³.

Komplikasyon	Risk Oranı
Prematüre Doğum	%80
Dekolman Plasenta	%30
HELLP Sendromu	%40
Eklampsi (Nöbet)	%20-50

Sonuç olarak, preeklampsi ve eklampsi gebelikte ciddi komplikasyonlara yol açabilen önemli bir sağlık sorunudur. Düzenli takip, erken teşhis ve uygun tedavi ile anne ve bebek sağlığını korumak mümkündür. Preeklampsi geçiren kadınlarda ileride kalp-damar hastalığı riski %15 oranında artış gösterdiğinden, yaşam boyu takip önerilmektedir²⁴.

Riskli Gebeliklerde İzlem ve Bakım

Riskli gebelik takibi, anne ve bebek sağlığı için hayati önem taşır. Riskli gebeliklerde hekim, hemşire, diyetisyen ve psikolog gibi farklı branşlardan yakın takip gerekir. Düzenli kontroller ve uygun tedaviler, olası komplikasyonların önlenmesine yardımcı olur.

Gebelik İzlem Sıklığı

Riskli grupta olan gebelerde, genellikle 2-4 haftada bir muayene önerilir. Ancak erken başlangıçlı preeklampsi, şiddetli anemi veya çoğul gebelik varlığında daha sık izlem gerekebilir. Türkiye’de yapılan Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması’na (TNSA) göre, 1998 yılında gebeliklerin %40,2’si herhangi bir risk kategorisine girerken, bu oran 2003’te %39’a ve 2008’de %35’e düşmüştür²⁶. Yine TNSA-1998’e göre, gebe kaldıklarında yüksek ölüm riski taşıyan evli kadınların oranı %64,7 iken, TNSA-2003’te bu oran %69,4’e yükselmiştir²⁶.

Periyodik 4-D ultrasonografik incelemeler ve izlem tahlilleri, riskli gebeliklerde önerilmektedir²⁷. Risk grubundaki tüm anne adaylarına önerilen içerikler arasında anne karnından su alınarak yapılan incelemeler ve gerektiğinde cerrahi müdahaleler de bulunmaktadır²⁷.

Gebelik Sırasında Uyarı İşaretleri

Gebelik sırasında bazı uyarı işaretlerine dikkat etmek gerekir. Bunlar arasında kanama, kasılma, ciddi baş ağrısı ve görme bulanıklığı sayılabilir. Bu tür belirtiler ortaya çıktığında, vakit kaybetmeden sağlık kuruluşuna başvurmak önemlidir. Dünya genelinde her dakika 110 kadın gebelikle ilgili komplikasyonlar yaşarken, 40 kadın tehlikeli düşükler geçirmekte ve bir kadın hayatını kaybetmektedir (gelişmekte olan ülkelerde %99)²⁶.

Gebelik öncesi annedeki hastalıklar da riskli gebelik açısından önemlidir. Bu hastalıklar arasında kronik hipertansiyon, diyabet, epilepsi, kalp hastalıkları, astım, tiroid rahatsızlıkları, psikiyatrik hastalıklar ve kanama-pıhtılaşma bozuklukları sayılabilir²⁷. Ek olarak, gebelik sırasında ortaya çıkabilen sorunlar arasında çoğul gebelikler, kanama, su gelmesi, erken doğum tehdidi, düşük tehlikesi, rahim ağzı kısalığı, gebelik zehirlenmesi, ilaç kullanımı, radyasyon maruziyeti, gebelik şeker hastalığı ve bebeğin eşinin aşağıda yerleşimi bulunur²⁷.

Tüm gebeliklerin yaklaşık %6-8’i riskli durumdadır ve var olan sorunların %50’den fazlasında daha ciddi tehlikeler oluşabilir²⁷.

Perinatal dönemde birçok durumun erken teşhisi, hem anne hem de bebek için ölüm ve hastalık risklerini azaltır²⁶. Rh uyuşmazlığı, diyabet, epilepsi gibi önceden var olan durumlar, gebelik sırasında önceden belirlendiğinde yönetilebilirken; preeklampsi ve erken membran rüptürü gibi gebelik sırasında ortaya çıkabilecek ve acil müdahale gerektiren durumlar da vardır²⁶.

Tedavilere uyum, beslenme, kilo kontrolü ve stres yönetimi konusunda eğitim almak, riskli gebeliklerde büyük önem taşır. Yüksek riskli gebelik izlemi sürecinde, anne adaylarının düzenli takip ve kontrollere katılması, sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini benimsemesi ve uyarı işaretlerine dikkat etmesi gerekir.

Risk Faktörü	Açıklama
İleri anne yaşı	35 yaş üstü gebelikler
Adölesan gebelik	17 yaş altı gebelikler
Obezite veya düşük kilo	Fazla kilo ya da aşırı zayıflık
Önceki gebelik sorunları	Ölü doğum, anomali, erken doğum, preeklampsi öyküsü
Çok sayıda doğum	Multipar gebelikler
Sezaryen doğum	Önceki sezaryen doğum öyküsü
Akraba evliliği	Genetik risklerin artması

Riskli Gebeliklerde Erken Müdahale

Riskli gebelikler, anne ve bebeğin sağlığını tehdit eden ciddi komplikasyonlar içerebilir. Bu nedenle, erken teşhis ve müdahale hayati önem taşır. Riskli gebelik belirtileri arasında yüksek tansiyon, enfeksiyon, diyabet, erken doğum ve düşük belirtileri yer alır²⁸. Ayrıca, 35 yaş üstü veya 18 yaş altı anne adaylarında düşük, preeklampsi gibi komplikasyonlar daha sık görülebilir²⁹.

Riskli gebelik durumlarının erken tespiti için düzenli antenatal testler büyük önem taşır. Bu testler arasında kan tahlilleri, gebelik ultrasonografisi, doppler ultrasonografisi ve tansiyon ölçümleri yer alır. Ultrasonografi ile ense kalınlığı ve nazal kemik taraması yapılırken, doppler ultrasonografisi ile uteroplasental ve fetal dolaşım değerlendirilir.

Erken Teşhis Yöntemleri

Riskli gebelik tanısının konmasında rutin gebelik takipleri ve testler önemli bir rol oynar²⁹. Bunlar arasında:

• Kan tahlilleri
• Gebelik ultrasonografisi
• Doppler ultrasonografisi
• Tansiyon ölçümleri
• Fetal anomali ve tarama testleri
• Üçlü ve dörtlü testler

Erken teşhis sayesinde, enfeksiyonlar, erken doğum riski, preeklampsi bulguları yakından izlenir ve uygun tedavi sağlanır. Düzenli ultrasonlar, kan testleri ve diğer tıbbi testlerle riskli gebelik süreci yakından takip edilir. Eğer riskli durum ortaya çıkarsa, erken müdahale ile gebeliğin güvenli bir şekilde devam etmesi sağlanabilir²⁹.

Gebelik Komplikasyonlarının Tedavisi

Riskli gebelik tedavisinde kullanılan yöntemler arasında demir takviyesi, insülin tedavisi, tansiyon düşürücü ilaçlar, progesteron tedavisi ve diğer ilaçlar bulunmaktadır²⁸. Erken müdahale, anne ve bebeğin sağlığını korumada kritik öneme sahiptir.

Riskli gebelik durumunda bebek üzerindeki etkiler arasında gelişim problemleri, düşük riski, doğum kusurları ve erken doğum riski yer almaktadır²⁸. Tüm gebeliklerin %15-20’si düşükle sonuçlanmaktadır ve gebelik sırasında ağrısız kanamaya sahip olan hastaların %12’si düşük ile sonuçlanmaktadır³⁰.

Sonuç olarak, riskli gebeliklerde erken teşhis ve müdahale hayat kurtarıcıdır. Düzenli takipler, antenatal testler ve uygun tedavi yöntemleriyle anne ve bebeğin sağlığı korunabilir. Riskli gebelik belirtileri gösteren anne adayları, vakit kaybetmeden sağlık kontrollerine başvurmalıdır. Fitveform’un kalp yetmezliği komplikasyonları ve vücuda hakkındaki makalesi, gebelik sırasında kalp sağlığının önemini vurgulamaktadır.

Sağlıksız Gebelik Yaşayan Annelere Öneriler

Sağlıksız bir gebelik sürecinde olan anne adaylarının, hem kendi sağlıkları hem de bebeklerinin sağlığı için düzenli takip ve kontrollere önem vermeleri gerekmektedir. Gebelikte düzenli kontrol, olası komplikasyonların erken teşhis edilmesine ve zamanında müdahale edilmesine olanak sağlar. Ayrıca, gebelikte kilo kontrolü, dengeli beslenme, sigara ve alkolden uzak durma gibi sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri de anne ve bebek sağlığını destekler.

Düzenli Takip ve Kontrollerin Önemi

Sağlıksız gebelik yaşayan annelerin düzenli muayenelere gitmeleri ve ilaçlarını düzenli kullanmaları büyük önem taşır. Bu sayede, olası riskler erken tespit edilerek gerekli önlemler alınabilir. Günlük enerji alımının proteinlerden %12 ila %15, yağlardan %25 ila %30 ve kompleks karbonhidratlardan %55 ila %60 oranında olması tavsiye edilmektedir³¹. Doğru kilo alımı, gebelik hipertansiyonu, gestasyonel diyabet ve iri bebek doğumları gibi sorunların önüne geçebilir³².

Sağlıklı Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Gebelikte sigara ve alkolün zararları, fetüsün sağlıklı gelişimini olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, anne adaylarının bu alışkanlıklardan uzak durması önerilir. Çiğ köfte gibi çiğ et ürünleri, midye, suşi ve tütsülenmiş etler gibi yasaklı deniz ürünleri ile aşırı tuzlu ve katkı maddeli hazır turşulardan kaçınılmalıdır³². Alkol ve sigara tüketimi ile stresten kaynaklı reaksiyonlar nedeniyle gebelik sırasında beslenme hataları çok sayıda olumsuz sonuca yol açabilir³¹.

Gebelik sürecinde stresi azaltmak için düzenli egzersiz yapmak, bol sıvı tüketmek ve dinlenmeye yeterli zaman ayırmak önemlidir. Yürüyüş ve yüzme gibi hafif egzersizler, haftada en az iki kez yapılabilir³². Gebelik sırasında dinlenmeye harcanan zaman, çalışma süresinden daha fazla olmalıdır. Bu sayede stres seviyeleri azaltılabilir³¹. Tehlike işaretleri görüldüğünde acil sağlık kuruluşuna başvurmak hayati önem taşır.

Sağlıksız gebelik yaşayan annelerin, düzenli takip ve kontroller ile sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerini benimseyerek, hem kendi sağlıklarını hem de bebeklerinin sağlığını koruyabileceklerini unutmamaları gerekir.

Sonuç

Sağlıksız gebelik, anne ve bebek sağlığını ciddi şekilde tehdit eden bir durumdur. Erken müdahale ve yakın takip, komplikasyonların önlenmesinde kritik öneme sahiptir. Gebelikte görülen vajinal kanama vakaların yaklaşık %20-30’unda görülür ve bunların %10’u spontan düşükle sonuçlanır³³. Ayrıca, biyokimyasal gebelik aşamasında tespit edilen gebeliklerin yaklaşık %60’ı spontan düşükle sonuçlanırken, ultrasonla klinik olarak tespit edilebilen gebeliklerde düşük oranları %15 civarındadır³⁴.

Sağlıklı bir gebelik için düzenli kontroller, sağlıklı beslenme, stresten uzak durma ve zararlı alışkanlıklardan kaçınma önemlidir. Tekrarlayan gebelik kayıpları yaşayan kadınların %70’i nihayetinde başarılı bir doğum gerçekleştirir³⁴. Bu süreçte, sağlık profesyonelleriyle etkili iletişim, gebelik süresince izlem ve olası komplikasyonların erken tespiti oldukça önemlidir.

Yüksek riskli gebeliklerde, kardiyovasküler hastalıklar, böbrek sorunları, diyabet, tiroid bozuklukları, plasental anomaliler ve erken doğum tehdidi gibi faktörler yakından izlenmelidir. Genetik faktörler gebelik kayıplarının %65’ine kadar katkıda bulunurken, anatomik nedenler tekrarlayan gebelik kaybı olan kadınların %10-15’inde görülür³⁴. Bu nedenle, riskli gebeliklerde erken teşhis yöntemleri ve uygun tedavi protokolleri hayati önem taşır.

Sonuç olarak, sağlıksız gebelik risklerinin farkında olmak, düzenli takipler yapmak ve gerektiğinde erken müdahalede bulunmak, anne ve bebek sağlığını korumak için atılması gereken önemli adımlardır. Gebelik öncesi ve sırasında sağlıklı yaşam tarzı benimsemek, hem anne adayının hem de bebeğin sağlığı açısından büyük fark yaratacaktır.

Kaynak Bağlantıları

1. PDF – https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/Yayinlarimiz/Rehberler/dogum_oncesi_bakim_08-01-2019_1.pdf
2. PDF – http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Gebelik ve Doğumla İlgili Riskli Durumlar.pdf
3. Armoni İnsan Kaynakları – https://www.armoniinsankaynaklari.com/blog/sagliksiz-gebelik-belirtileri-nelerdir
4. Anadolu Sağlık Merkezi – https://www.anadolusaglik.org/saglik-rehberi/bos-gebelik-nedir-belirtileri-nelerdir-ve-tedavide-ne-yapilir
5. Sağlıksız Gebelik Kesesi – Nova Fertil – https://novafertil.com/blog/sagliksiz-gebelik-kesesi/
6. Özel Konya Farabi Hastanesi – https://farabihastanesi.com.tr/haberler/gebelik-doeneminde-kalp-sagligina-dikkat
7. Gebelikte kalp hastalıkları Perinatoloji Doç. Dr. Ali Ersoy Gaziantep – https://www.draliperinatoloji.com/gebelikte-kalp-hastaliklari-ve-yone
8. Gebelikte risk oluşturan ve sık görülen kronik hastalıklar nelerdir? – Prof. Dr. Aytül Çorbacıoğlu Esmer – https://www.aytulcorbacioglu.com/2017/04/28/gebelikte-risk-olusturan-ve-sik-gorulen-kronik-hastaliklar-nelerdir/
9. PowerPoint Presentation – http://www.ndthd.org.tr/images/kbh-ve-gebelik.pdf
10. 04_0865_ICHAST.indb – https://www.tihud.org.tr/uploads/content/kongre/10/10.17.pdf
11. Diyabet ve Gebelik – Kaş Tıp Merkezi – https://www.kastipmerkezi.com.tr/bolumlerimiz/kadin-hastaliklari-ve-dogum/diyabet-ve-gebelik/
12. Diyabet Hakkında Herşey – Diyabet ve Gebelik – https://www.turkdiab.org/diyabet-hakkinda-hersey.asp?lang=TR&id=57
13. Gebelik ve Tiroid Hastalıkları – https://drtahirozguder.com/gebelik-ve-tiroid-hastaliklari
14. Gebelik ve Tiroid Hastalıkları – https://bingolkdch.saglik.gov.tr/TR-220290/gebelik-ve-tiroid-hastaliklari.html
15. Gebelikte Tiroid Değerlendirilmesi – Türk Perinatoloji Derneği – https://www.perinatoloji.org.tr/gebelikte-tiroid-degerlendirilmesi
16. Gebelikte Kanama Neden Olur? Nasıl Durdurulur? – Op. Dr. Müge Aksoy – https://www.mugeaksoy.com/gebelikte-kanama
17. Gebelikte Kanama Lekelenme Neden Olur? – https://basarihastanesi.com/makale/gebelikte-kanama-lekelenme-neden-olur/
18. Erken Doğum Bebeğin Hayatını Tehdit Ediyor – Memorial – https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/erken-dogum-bebegin-hayatini-tehdit-ediyor
19. Erken Doğum Belirtileri Nelerdir? Erken Doğum Neden Olur? – https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/erken-dogum-belirtileri
20. İkiz – Çoğul Gebelik Sorunları 2007 – https://muratyayla.com/ikiz-cogul-gebelik-sorunlari-2007/
21. İkiz bebek bekleyen çiftlere önemli öneriler – Memorial – https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/ikiz-bebek-bekleyen-ciftlere-onemli-oneriler
22. Çoğul Gebelikte Risk Faktörleri – Prof. Dr. Başak Baksu – https://basakbaksu.com.tr/cogul-gebelikte-yuksek-risk-faktorleri/
23. Gebelik Zehirlenmesi (Preeklampsi) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi – https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/gebelik-zehirlenmesi/
24. Preeklampsi (Gebelik Zehirlenmesi) Nedir? Gebelik Zehirlenmesi Belirtileri – https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/gebelik-zehirlenmesi-preeklampsi
25. PDF – https://avesis.hacettepe.edu.tr/yayin/11c79dd5-1b94-4a54-9da9-2111eaee0344/preeklampsi-ve-eklampsi-gebelik-toksemisi-patogenez-tani-ve-tedavi/document.pdf
26. PDF – https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/220138
27. Riskli Gebelik Tehlikeniz Varsa… – Memorial – https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/riskli-gebelik-tehlikeniz-varsa
28. Riskli Gebeliğin 6 Belirtisi | Riskli Gebelik Takibi Ankara – https://sedatamsoy.com/riskli-gebelik/
29. Riskli Gebelik Nedir? Riskli Gebelik Belirtileri Nelerdir? | Aktıp – https://www.aktip.com.tr/riskli-gebelik-792
30. Yüksek Riskli Gebelik Ankara – Op. Dr. Nurten Boyraz – https://www.nurtenboyraz.com/riskli-gebelik-ankara
31. Koru Sağlık Grubu | Koru Hastaneleri – https://www.koruhastanesi.com/hamilelik-surecinde-stresi-azaltacak-4-oneri-2951-5
32. Gebelikte Baba Adayı Da Hormonal Değişim Yaşıyor – Memorial – https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/gebelikte-baba-adayi-da-hormonal-degisim-yasiyor
33. Hamilelikte Tehlike İşaretleri – https://drmetegungor.com/hamilelikte-tehlike-isaretleri,DP-826.html
34. Op. Dr. Muhammet Öztürk | Antalya Kadın Doğum | kürtaj nedir – https://antalyadogum.com/69/gebelik-ve-riskli-gebelikler/dusukler-ve-gebelik-kayiplari.html