Latince adı Peganum harmala olan ve sedefotugiller familyasından olan üzerlik otu çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Yaklaşık olarak 80 cm’ye kadar uzayabilen bu ot genelde 30 cm boyunda ve tüysüzdür.
Tohumları sık kullanıldığı için üzerlik tohumu olarak da bilinen üzerlik otunun çiçeklerinin ortası sarı etrafı ise beyazdır. Keskin bir koku yayan bu ot yaz başında çiçek açar. Çiçek açtıktan sonra meyveleri yeşilden sarıya dönüşür ve sonbahara doğru tohumlarını vermeye başlar. Üzerlik otu, Orta Asya ve Doğu Akdeniz kıyılarına özgüdür. Üzerlik otu faydaları ile ülkemizde bilinmektedir.
Üzerlik otunun içerisindeki ana maddeler harmalin ve harmindir. Bu iki madde hem toksiktir hem de merkezi sinir sistemini uyararak psikoaktif etkilere neden olur.
Biz bu makalemizde üzerlik otu faydaları ve zararları ile ilgili detaylı bilgiler vereceğiz.
Üzerlik otu nasıl kullanılır?
Üzerlik otunun tohumları halüsinasyona neden olur ve ağızdan alındığında uyarıcı etkilere sahip olabilir.
Üzerlik otunun tohumları ve yağı ilaç yapımında kullanılır.
Üzerlik otu faydaları
Üzerlik otu faydaları psikoaktif özellikler gösterir. Bu nedenle tarihte halüsinojen olarak kullanımı oldukça yaygındır. Halüsinojen maddeler kullanıldıkları zaman halüsinasyon görmenize neden olurlar. Yani algınızı değiştirerek gerçekle örtüşmeyen şeyler görmenize ve duymanıza neden olurlar.
Geleneksel olarak tıbbi kullanımı ise uykusuzluk, depresyon, diyabet, romatoid artrit, adet ağrıları ve Parkinson hastalığına karşı tedavileri ve düşük yapmak, parazit düşürmek ve sinirleri yatıştırmak gibi uygulamaları içerir. Ayrıca egzama, saç dökülmesi ve kepek gibi sorunlar için harici olarak da kullanılmıştır.
Üzerlik otunun bilimsel araştırmalara dayanan faydaları
Birçok klinik çalışma üzerlik otunun virüsler, egzama, bakteriler, mantarlar, böcek larvaları ve parazitler üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Üzerlik otunun etkili olduğu virüsler arasında HIV virüsü, bakteriler arasında Salmonella ve mantarlar arasında candida albicans türleri bulunur.
Bu otun genel olarak kalp damar hastalıkları, sinir sistemi, sindirim sistemi, mikrop öldürücü, diyabete karşı etkili, bağışıklık sistemini düzenleyici ve kanser üzerinde etkili olduğunu destekleyen bilimsel araştırmalar mevcuttur.
Kalp ve damar sağlığı
Üzerlik otu kalbe faydası ile ilgili klinik çalışmalar, bu otun hem vazorelaksan yani kan damarlarını rahatlatıcı etki gösterdiğini hem de antiplatelet yani kan pıhtılaşmasını önleyici etkileri olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle üzerlik otunun kardiyovasküler faydaları olduğunu söyleyebiliriz.
Esasen üzerlik otu dünyada hipertansiyon ve kalp hastalığına karşı en sık olarak kullanılan bitkilerden biridir. Bu faydaları, içerisinde bulunan etken maddeler olan alkaloidler, harmin, Harman, harmalol ve harmalin’den kaynaklanmaktadır.
Kanser
Üzerlik otunun faydaları kanser üzerinde etkili olması da mümkündür. Esasen bu ot antik çağlardan beri kansere karşı kullanılmış bitkilerden biridir. Özellikle Fasta cilt tümörlerinin tedavisinde kullanılan bu ot, bu özelliklerini beta-karbolinlere borçludur.
2014 yılında yapılan bir araştırmada üzerlik otundan elde edilen ekstraktların göğüs kanseri hücreleri üzerindeki etkileri incelenmiştir. Araştırmanın neticesinde, üzerlik otu ekstraktlarının göğüs kanseri hücrelerinin çoğalma hızını yavaşlattığı ve hücre ölümünü tetiklediği görülmüştür.
Bununla beraber, üzerlik otunun kanser üzerindeki etkileri çoğunlukla test tüplerinde yapılmıştır. İnsanlar üzerinde geniş çaplı araştırmalar yapılmadan üzerlik otunun insanlarda oluşan kanserlerde nasıl ve ne dozda kullanılması gerektiğine dair kesin bir şey söylemek mümkün değildir.
Emmenagog
Bu ot geleneksel olarak emmenagog olarak kullanılmıştır. Yani rahme kan akışını arttırmak, adet görmeyi başlatmak ve düşük yapmak amacıyla kullanılmıştır. Üzerlik otunun bu özelliğini araştıran pek bilimsel çalışma yoktur. Ancak bazı bilimsel çalışmalar bu ot ile beslenen hayvanlarda sık düşük görüldüğünü desteklemektedir.
Sinir sistemi
Üzerlik otu geleneksel olarak psikiyatrik bozukluklar ve Parkinson hastalığı gibi sinir sistemi hastalıklarına karşı kullanılmıştır. Üzerlik otunun bu rahatsızlıklarda etkili olmasının alkaloid içeriği ile ilgili olduğu belirtilir. Zira içerisinde bulunan alkoloidlerin psikoaktif özellikleri olduğu ve ağrı kesici, uyarıcı ve antidepresan etkileri olduğu gösterilmiştir.
Üzerlik otunun içerisinde bulunan beta-karbolinlerin opioid, dopamin, GABA, 5-hidroksitriptamin, benzodiazepin ve imidazolin reseptörleri ile etkileşime girerek sinir sistemi üzerinde etkide bulunduğu belirtilir. Bu reseptörler sinir sistemi hastalıkları ve depresyon gibi rahatsızlıkların ortaya çıkmasında etkilidir. Üzerlik otu bu bölgelerde etkinlik göstererek sinir sisteminde iyileştirici özellikler ortaya koyabilir. Ayrıca bu otun nöroprotektif etkisi vardır; yani sinir sistemindeki hücrelerin korunmasını sağlar.
Üzerlik otu zararları
Bu ot, harmalin ve harmin içeriğinden dolayı birçok yan etkiye sahip olabilir. Üzerlik otu (tohumları) ağızdan alındığında Üzerlik otu zararları görülebilir çünkü toksik etkileri vardır ve literatürde üzerlik otu zehirlenmesi vakaları vardır.
Bununla beraber bazı araştırmalarda üzerlik otunun ağızdan alındığında toksik etkiler göstermediği fakat karın zarından uygulandığında toksik etkiler gösterdiği tespit edilmiştir.
Üzerlik otu (tohumları) yüksek dozlarda alındığında, sinir sistemini, mideyi, karaciğeri, akciğeri, böbrekleri ve kalbi olumsuz etkiler ve ölüme bile neden olabilir.
Üzerlik otu rahim kasılmalarına ve dolayısıyla düşüğe neden olabilir. Bu nedenle hamilelik ve emzirme döneminde kullanılmamalıdır. Ayrıca hamile kalmayı planlıyorsanız da bu ottan uzak durmalısınız.
Rahim kasılmalarına neden olduğu için kadınlar tarafından çocuk düşürmek amacıyla da kullanılmıştır. Fakat bu yönteme başvuran bazı kadınlar hayatını kaybetmiştir. Bu nedenle üzerlik otunun kürtaj amacıyla kullanılması da sakıncalıdır.